Ümumdünya hörümçək toru (ing. World Wide Web, qısaca: WWW və ya veb), hörümçək şəbəkələri kimi bir-biri ilə əlaqəli səhifələrdən, İnternet üzərində işləyən və “www” ilə başlayan adreslerdeki səhifələrin göstərilməsini təmin edən servistir.
İnternet və veb terminləri eyni vaxt təyin olunur. Çünki veb yalnız internet üzərində işləyən bir servistir. Veb anlayışı, CERN ‘də bir kompyuter proqramçısı olan Tim Berners-Lee’ nin HTML adlı kompyuter dili ni tapıb geliştirmesiyle yaranmışdır. Bu gün də özünün rəhbəri olduğu W3C (World Wide Web Consortium) tərəfindən idarə edilir. WWW,1994-ci ildən bəri sürətlə böyüməkdə, istifadə edənləri genişləməkdədir.
Strukturu
WWW İnternet üzərində qurulmuşdur və İnternetin təqdim etdiyi mexanizmlərdən çoxunun istifadə edilməsini təmin edir. İnternetin fiziki görünüşləri-kompyuterlər, şəbəkələr və xidmətlər-dünya üzərindəki digər minlərlə kompyuterə bağlanmamıza icazə verir. Veb, İnternetin ən üstündə mücərrədlənmiş ümumi xidmətlərdir. World-Wide Web (w3), insanların fikir və layihələrinin paylaşılmasını təmin edən bir məlumat və mədəniyyət havuzudur. Müştəri-server tətbiqləri ilə edilən bir çox təşkilat on Veb skanerləri Müştəri olaraq çalışa bilərlər. Veb yürütümü standart Müştəri-server modelini izlər. Aşağıdakı şəkildə göstərildiyi kimi “Brauzer” adı verilən proqramı işlədən bir istəkçi kompyuter ilə Veb server proqramı işlədən bir server kompyuter arasındakı qarşılıqlı təsirə “Müştəri-server” qarşılıqlı təsiri adı verilər. Müştəri kompyuter serverdən HTTPdən (Hypertext Transfer Protocol) və İnternet müzakirəsi standartı olan TCP / IP ‘ye istifadə edərək bir sənəd istər və server istəkçidən göstərəcəyi sənədi geri çevirər.
“World-Wide Web” ibaresi HTTP ilə razılaşan serverlərin kollektiv şəbəkəsini ifadə etmək üçün istifadə edilir. HTTP var olan məlumatların istifadə etdikləri protokolun qlobal quruluşudur.
Veb skanerlərinin və serverlərinin öz aralarında ünsiyyət üçün istifadə etdikləri protokola HTTP (Hypertext Transafer Protocol) adı verilir. Bunun üçün Veb serverlərə ümumiyyətlə HTTP Server və ya HTTP Deaemons (HTTPD) deyilir.
Bu nümunədə bir skaner istifadə edirsiniz (Netscape, Mosaic, və ya digər bir skaner) və “WebmasterMagazine Qonaqlar ‘” ı istinad olaraq basırsınız. Skaner sizin bu objeye çatmaq üçün;
Serverləri və istəkçilər arasındakı iş bölgüsü
Skaner istəkçidən istəyini serverə yönəldər. Adı serverlərinin, domain adlarının, ünvan adlarının və fiziki mövqeləri tutulduğu digər vasitələrlə yönəldər. Skaner www.wikipedia.org üçün istəkləri qarşılayan maşına doğru yola yönəldər.
Məlumatlar Veb Serverə gəlincə, server onları başqa bir işləmə göndərər (axtarış əməliyyatı və ya bir tətbiq) və bir müddət gözləyər. Cavabı götürsə obyekti sizin skanerinizə göndərir. Brauzer bir çox dəyişik parçanı birlikdə məbləğ. Bir Web səhifəsi şəbəkə üzərindəki bir çox obyektin referansını tuta bilər. Hamısını birlikdə çəkər və son məhsulu sizə təqdim edir.
Statistikalar
2001’dəki işə görə, əksəriyyətlə görünməz veb ya da dərin webte 550 milyarddan çox sənəd vardı.2, 024 milyon veb səhifəsinin anketinin müəyyənləşdirdiyinə görə ingiliscə səhifələr% 56,4 yüzdesiyle birinci sırada gəlir dərhal ardından & 7,7 almanca% 5,6 fransızca və sonuncu dəfə % 4,9 japonca. Nümunə olaraq 75 fərqli dildə veb Gerbi olaraq istifadə edilən yeni bir iş yanvar 2005 sonu cəmiyyətə indekslənə bilən 11.5 milyard veb səhifələri olduğu belirlenmiştir.Mart 2009 itabariyle endekslenebilir veb 25 milyarddan çox sayafa içerir.25 iyul 2008-ci ildə google proqram mühəndisləri Jesse Alpert və Nissan Hajaj Google Arada bənzərsiz URL’lar tapdıqlarını açıqladı.
Hypertext
WWW sənədlərinə əsas xüsusiyyətlərindən biri Hypertext quruluşlarıdır. (Fig. 2) Qrafik terminaldan bir istinad alt-xəttli bir yazı və ya işarətçi ilə təqdim edilir. İstifadəçi bunun üzərinə kliklər və istinad edilən sənəd gəlir. [TBL, WWW: An Information Infrastructure] Bu üsul məlumatların köçürülməsi lazımsız olur, məlumatın bir dəfə yüklənməsi kifayətdir və ona istinad edilən bütün tellərlə orijinal sənədə çatdırıla bilər.
Aşağıdakı şəkildə İTİ ana səhifəsinə girildikdən sonra faculties hypertext ilə fakültə bağlarının olduğu səhifəyə keçilmiş və daha sonra məlumat almaq istədiyimiz Elektrik-Elektronik fakültəsi Nəzarət və Kompyuter Müh. hissəsinə keçilmişdir.
URL
URL Veb obyektini tapmaq üçün Veb istemcisinin ehtiyacı olan giriş üsulunu (necə), mövqeyini (harada), və server adını (nə) bildirir. URL ümumi quruluşu: giriş-üsulu: / / server-adı [: port] / mövqe
Nasıl Çalışır
1. İnternet üzərində öz saytını saxlamaq istəyən abc firması, ya da şəxsi, özünə aid bir sahə (domain) adı seçir. Bizim misalda ise bu sahə adı abc.com olsun.
Daha sonra adam ya da firma, sahə adı qeydi edə bilən bir firmaya gedərək (Registrar), özü üçün təyin etmiş olduğu sahə adını, müəyyən bir müddət üçün (1 ildən az olmamaq şərti ilə) qeydə etdirir.
2. Necə ki, bir yerə getmək üçün, gedəcəyimiz yerin ünvanına ehtiyac varsa;, virtual dünya olan İnternetdə də bir sayta daxil etmək üçün o saytın ünvanına ehtiyacımız var .. İnternet üzərindəki serverlərin ünvanları IP (Internet Protocol) deyilən hər biri 0. .255 arasında olan 4 pillədə ibarətdir (Məs: 10.23.12.5; 192.168.5.3 kimi).
İnternet istifadəçilərinin girmək istədikləri veb saytlarının IP ünvanlarını ağıllarından tutmaları çox çətin olacağı üçün, İnternet üzərində sahə adı – IP ünvanı dəyişməsinə kömək edən xidmətlər yer almaqdadır. Bu xidmətlərə DNS (Domain Name Services – Alan Adı Xidməti) adı verilir. DNS’ler özlərinə soruşulan domen adlarını IP ünvanlarını soruşan istifadəçilərə verərlər.
Sahə Adı IP ünvanı
Sahə Adı IP ünvanı
abc.com 13.56.11.120
vyz.com 168.32.45.11
bcg.net 89.86.10.51
… …
DNS cədvəli: Məntiqi göstəri
Bu səbəbdən domain adınızı qeydiyyatdan keçərkən, hansı DNS serverində adınıza aid IP ünvanı tapılacaq və qeyd edən firmaya (registrar’a) bu məlumat verilir. Beləcə sizin sahə adınıza aid IP ünvanı, bütün dünyadakı İnternet istifadəçiləri tərəfindən istifadə edilə biləcək vəziyyətə gəlir.
3. İnternet istifadəçisi www.abc.com səhifəsi girmək istədiyi zaman, internet skanerinin (İnternet Explorer, Firefox, Opera vs.) adres çubuğuna www.abc.com yazır. İnternet üzərindəki ünvanlama yuxarıda izah edildiyi kimi IP əsaslı olduğu üçün brauzerin bu domen adının IP ünvanını öyrənməsi lazımdır. Ögrenmek üçün isə, istifadəçi kompyuterində tərifli olan DNS serverinə gedərək, abc.com ‘un IP ünvanını soruşar.
4. DNS serverindən cavab olaraq abc.com ‘un IP ünvanının məlumatını alar
5. Bu əməliyyatın sonunda www.abc.com ‘un IP ünvanını öyrənən İnternet istifadəçisinin skaner proqramı (İnternet Explorer, Firefox və s.), İnternet üzərindən abc.com’ un veb sunucuna çatar və özünə, üzərində yüklü olan veb səhifəsinə bağlı Müqəddimə faylının göndərilməsini istəyir.
6. www.abc.com ‘un veb serveri, İnternet istifadəçilərinin Müqəddimə faylını göndərir. Ümumiyyətlə əsas səhifə default.html, default.php, default.asp, index.html, index.php, index.asp kimi fayllardan ibarətdir. İstifadəçi kompyuterinə Müqəddimə fayl yükləndikdən sonra, skaner proqram tərəfindən (İnternet Explorer, Firefox və s.), fayl göstərilir. İstifadəçi, Müqəddimə üzərindəki başqa əlaqələrə basaraq, www.abc.com veb serverinin özünə başqa fayllar göndərməsini də istəyə bilər. Serverdən gələn fayllar yenə skaner altından göstəriləcəkdir.
Server adı
Server adı bir IP adı və ya bir IP nömrəsi dır. Veb serverləri ümumiyyətlə www.3w.org ‘də oldugu kimi “www” ilə başlayır. Port nömrəsi ümumiyyətlə istifadə edilməz. Əgər maşında birdən çox server varsa, birini seçmək üçün port nömrəsi istifadə edilir. Veb serverlərinin 80. portd olur.Digər protokollar fərqli port nömrələri istifadə edərlər. Məs: FTP-dən standart port nömrəsi 21’dir.
Məxfilik
Zaman və puldan qənaət edib kompyuterin asanlıqla və əyləncədən faydalanan kompyuter istifadəçiləri, veb də daxil texnologiyadan istifadə qarşılığında xüsusi həyatın gizliliyi haqqlarını istifadə, ya da istifadə etməmiş olabilirler.Yəni internet istifadəçilərinin bir qismi xüsusi həyatını gizli tutarkən, bir qismi bu detalı çox da diqqət verməməkdədir.Facebook əvvəldən yalnız amerikalı universitet tələbələri tərəfindən istifadə edilərkən indilərdə 70%-i Amerika olmayan insanlar tərəfindən istifadə edilir .Üstəlik 2009 ‘da edilən araşdırmalar göstərir ki, bu istifadəçilərin yalnız 20%-i xüsusi həyatın gizliliyi parametrlərindən istifadə edir. Facebook’ un quruluşundan 6 il sonra 2010-cu ildə şirkətin qurucusu Mark Zuckerberg bunları yazdı: “İstifadəsi çox asan olan və təhlükəsizlik nəzarəti təmin edən proqramlar əlavə edəcəyik.”
Adminlə əlaqə : GM_MONSTER
0 Komment :
Yorum Gönder